Có thể bạn chưa (hoặc đã) biết, không chỉ riêng tại Việt Nam mà đối với các nước vùng văn hóa Đông Á, Tết Nguyên đán được xem là dịp Lễ lớn và quan trong nhất.
Nhưng có bao giờ bạn chợt tự hỏi Tết Nguyên đán là gì chưa nhỉ? Vì sao Tết Nguyên đán lại đi cùng với các phong tục cúng Táo Quân, Tất niên, tảo mộ… Hãy cùng Dịch vụ chuyển nhà Phú Mỹ Express tản mạn đôi nét về Lễ Tết Nguyên đán để tìm lời giải đáp nhé.
- XEM THÊM: Người Việt gốc Hoa ăn Tết khác biệt như thế nào?
Tết Nguyên đán là gì?
Đầu tiên, hãy cùng tìm hiểu về hai chữ “Nguyên Đán”. Chữ này có nguồn gốc từ chữ Hán, “Nguyên” là “đầu”, Đán là “buổi sớm”, Nguyên Đán là buổi sớm mai của đầu năm. Tết Nguyên Đán (còn gọi là Tết Cả, Tết ta, Tết Âm lịch, Tết Cổ truyền hay đơn giản là Tết) là dịp lễ đầu năm Âm lịch quan trọng và có ý nghĩa nhất ở Việt Nam và vùng văn hóa Đông Á.
Từ Tết trong tiếng Việt là âm Hán Việt cổ của chữ 節, mà âm Hán-Việt hiện đại đọc là tiết. Tết và Tiết đều bắt nguồn từ âm đọc trong tiếng Hán trung cổ của chữ “節”. “Tết” xuất hiện trước “tiết”, vào giai đoạn chữ “tiết” 節 có âm đọc trong tiếng Hán trung cổ là tset. “Tiết” xuất hiện sau “tết”, vào giai đoạn âm đọc trong tiếng Hán trung cổ của chữ “tiết” 節 đã biến đổi thành tsiet.
Ban đầu cả “tết” và “tiết” đều được phát âm giống như âm đọc của chữ “tiết” 節 trong tiếng Hán ở thời điểm chúng được tiếng Việt du nhập, về sau do sự biến đổi của ngữ âm tiếng Việt cách phát âm của chúng đã thay đổi thành “tết” và “tiết” như hiện nay.
Văn hóa Đông Á thuộc văn minh nông nghiệp lúa nước, do nhu cầu canh tác nông nghiệp đã phân chia thời gian trong một năm thành 24 tiết khí khác nhau và ứng với mỗi tiết này có một thời khắc “giao thừa” trong đó tiết quan trọng nhất là tiết khởi đầu của một chu kỳ canh tác, gieo trồng, tức là Tiết Nguyên Đán. Sau này được biết đến là Tết Nguyên Đán.
Nguồn gốc của Tết Nguyên đán
Từ đâu có phong tục đón Tết Nguyên đán thì đến nay vẫn còn là vấn đề đang cần được làm rõ. Theo một số nhà sử học ở Việt Nam lẫn Trung Quốc đều cho rằng, ngày Tết Nguyên Đán có nguồn gốc từ Trung Quốc và được du nhập về Việt Nam trong 1000 năm Bắc thuộc.
Lịch sử Trung Quốc cho thấy Tết Nguyên đán có từ đời Tam Hoàng Ngũ Đế và thay đổi theo từng thời kỳ. Đời Tam Vương, nhà Hạ chuộng màu đen nên chọn tháng giêng, tức tháng Dần. Nhà Thương thích màu trắng nên lấy tháng Sửu, tức tháng chạp, làm tháng đầu năm.
Còn nhà Chu thì yêu sắc đỏ nên đã chọn tháng Tý, tức tháng mười một, làm tháng Tết. Các vua chúa nói trên quan niệm về ngày giờ “tạo thiên lập địa” như sau: giờ Tý thì có trời, giờ Sửu thì có đất, giờ Dần sinh loài người nên đặt ra ngày Tết khác nhau. Đến thời Đông Chu, Khổng Tử đã đổi ngày Tết vào một tháng nhất định là tháng Dần.
Ở đời Đông Phương Sóc, chuyện tạo thiên lập địa có thêm giống gà, ngày thứ hai có thêm chó, ngày thứ ba có thêm lợn, ngày thứ tư sinh dê, ngày thứ năm sinh trâu, ngày thứ sáu sinh ngựa, ngày thứ bảy sinh loài người và ngày thứ tám mới sinh ra ngũ cốc. Do đó, ngày Tết thường được tính từ ngày Mồng 1 cho đến hết ngày Mồng 7.
Tuy nhiên, theo người viết bài thì nguồn gốc ngày Tết bên trên không thật sự thuyết phục, và nó chỉ mang tính chất cảm tính của các nhà sử học Trung Quốc nhiều hơn. Vì là các nước có nền văn hóa lúa nước, canh tác nông nghiệp, sử dụng chung lịch giống nhau để theo dõi thời tiết, con trăng nên việc đón Tết cũng có điểm chung.
Theo sự tích “Bánh chưng, bánh giầy”, tục lệ đón Tết đã có từ thời các vua Hùng, cách đây 4500 năm, và trước thời điểm 1000 năm Bắc thuộc rất xa.
Thậm chí, ngay cả Khổng Tử cũng đã viết trong cuốn Kinh Lễ: “Ta không biết Tết là gì, nghe đâu đó là tên của một ngày lễ hội lớn của bọn nguời Man, họ nhảy múa như điên, uống rượu và ăn chơi vào những ngày đó”.
Trong sách Giao Chỉ Chí cũng có đoạn viết “Bọn người Giao Quận thường tập trung lại từng phường hội nhảy múa hát ca, ăn uống chơi bời trong nhiều ngày để vui mừng một mùa cấy trồng mới, không những chỉ có dân làm nông mà tất cả người nhà của Quan lang, Chúa động cũng đều tham gia lễ hội này”.
Như vậy có thể nói Tết Nguyên Đán có nguồn gốc từ Việt Nam chứ không phải từ Trung Quốc như luận điểm ở đoạn đầu.
Nhìn chung lại, Tết Âm lịch của Việt Nam, Trung Quốc và các nước Á Đông khác có sự ảnh hưởng lẫn nhau, nhưng vẫn có những đặc trưng riêng của từng quốc gia.
- XEM THÊM: Văn hóa Tết Nguyên đán xưa và nay có gì khác nhau?
Tết Nguyên đán được diễn ra vào thời gian nào?
Vì Tết tính theo Âm lịch nên Tết Nguyên Đán của Việt Nam muộn hơn Tết Dương lịch. Do quy luật 3 năm nhuận một tháng của âm lịch nên ngày đầu năm của dịp Tết Nguyên đán không bao giờ trước ngày 21 tháng 1 Dương lịch và sau ngày 19 tháng 2 Dương lịch mà rơi vào giữa những ngày này.
Hàng năm, Tết được tổ chức vào ngày mồng 1 tháng 1 nông lịch trên đất nước Việt Nam. Sắm đào và quất ở miền Bắc, miền Trung hay mai ở Miền Nam được coi là sự chuẩn bị không thể thiếu trong những ngày giáp Tết. Sau đó, trong những ngày Tết, các gia đình sum họp bên nhau, cùng thăm hỏi người thân, dành những lời chúc mừng tốt đẹp, mừng tuổi và thờ cúng tổ tiên… Theo phong tục tập quán, Tết thường có những điều kiêng kỵ nhất định để tránh điều xui rủi cả năm.
Ý nghĩa ngày Tết Nguyên đán
Với người Việt Nam, Tết Nguyên Đán không chỉ là khoảng thời gian chuyển giao giữa năm cũ và năm mới Âm lịch mà nó còn chứa đựng nhiều ý nghĩa tâm linh, văn hóa… Theo quan niệm phương Đông, đây là khoảng thời gian trời đất có sự giao hòa và con người trở nên gần với thần linh.
Tết Nguyên Đán xưa là dịp để người nông dân bày tỏ lòng thành kính đến các vị thần linh như thần Đất, thần Mưa, thần Sấm, thần Nước, thần Mặt trời… và cầu cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Bên cạnh đó, đây còn được coi là ngày “làm mới”, ngày để mọi người có thể hy vọng vào một năm mới an lành, sung túc, thuận lợi trong cả năm và gác lại mọi điều không may mắn trong năm cũ. Do vậy, vào dịp Tết, nhà nào cũng tất bật dọn dẹp, sắm sửa, trang hoàng nhà cửa cho thật đẹp.
Đây cũng là dịp mọi người làm mới lại về phần tình cảm và tinh thần để mối liên hệ với người thân được gắn bó hơn, tinh thần thoải mái, tươi vui hơn. Trong dịp Tết, các gia đình thường tụ họp chúc Tết nhau, cùng nhau thắp nén hương tưởng nhớ ông bà, Tổ tiên, tạ ơn ông bà, Tổ tiên đã phù hộ trong suốt một năm qua.
Mỗi dịp Tết đến xuân về, mặc dù làm bất cứ nghề nghiệp nào, bất cứ nơi đâu, mọi người đều mong muốn được trở về sum họp dưới mái ấm gia đình trong những ngày Tết. “Về quê ăn Tết” không còn là khái niệm gì xa xôi với những người đi làm ăn xa, đây còn là cuộc hành hương để tìm về với nguồn cội, nơi mà mình đã chôn rau cắt rốn.
Trong những ngày Tết, con người trở nên gần gũi với nhau hơn, ai cũng muốn vui vẻ, gửi đến nhau những lời chúc tốt đẹp nhất cho năm mới. Đây cũng là thời điểm hòa giải lý tưởng cho những bất đồng mâu thuẫn giữa người với người trong cuộc sống.
Những phong tục truyền thống trong ngày Tết Nguyên đán.
Trong dịp Tết Nguyên Đán người Việt Nam có rất nhiều phong tục tập quán thú vị, có ý nghĩa, thể hiện được đặc điểm văn hóa riêng.
Cúng ông Công, ông Táo
Theo truyền thống của người Việt, cứ đến ngày 23 tháng Chạp Âm lịch, các gia đình sẽ cùng làm lễ tiễn ông Công, ông Táo lên thiên đình để báo cáo mọi việc trong nhà của gia chủ với Ngọc Hoàng. Trong ngày này, mọi người thường sẽ dọn dẹp nhà bếp sạch sẽ, nấu mâm cỗ và mua cá vàng về cúng để tiễn ông Công, ông Táo về trời.
- XEM THÊM: Lễ cúng ông Công ông Táo chuẩn nhất
Gói bánh chưng, bánh tét, làm bánh giầy
Bánh chưng, bánh tét hay bánh giầy là những món ăn truyền thống không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên Đán của người Việt và cũng là món quà ý nghĩa dành cho người thân, bạn bè. Chính vì vậy, trong những ngày trước Tết, nhiều gia đình, dòng họ, thôn xóm thường tụ tập cùng nhau trò chuyện, gói bánh, luộc bánh thâu đêm.
Lau dọn nhà cửa
Trong những ngày cuối năm, các gia đình ở Việt Nam đều dọn dẹp, vệ sinh nhà cửa, đồ vật sạch sẽ. Hoạt động này không chỉ là để trang hoàng lại nhà cửa đón Tết mà nó còn mang ý nghĩa sắp xếp lại những điều chưa ổn thoả, xóa bỏ những điều không tốt của năm cũ chuẩn bị đón chào năm mới với nhiều tài lộc và may mắn.
Bày mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên là một nét đẹp văn hóa không thể thiếu trong ngày Tết của người Việt. Mỗi vùng miền sẽ có những cách bày mâm ngũ quả khác nhau, sử dụng những loại hoa trái khác nhau nhưng ý nghĩa chung đều là để cầu mong một năm mới bình an, may mắn, hạnh phúc, an khang, phú quý.
Thăm mộ tổ tiên
Trong dịp Tết Nguyên Đán, con cháu trong gia đình cũng sẽ cùng nhau đi thăm viếng, làm sạch đẹp nơi an nghỉ của ông bà tổ tiên và người thân của mình. Đây là một phong tục phổ biến của người Việt, thể hiện đạo hiếu, lòng kính trọng đối với đấng sinh thành và các bậc tổ tiên đã khuất.
Cúng tất niên
Cúng tất niên cũng là một nghi lễ vô cùng quan trọng, không thể bỏ qua trong dịp Tết Cổ truyền của người Việt Nam. Trong ngày 30 Tết, các gia đình thường làm những mâm cỗ tươm tất để thắp hương mời thần linh, gia tiên về ăn Tết cùng gia đình đồng thời để kết thúc một năm cũ và chuẩn bị đón chào năm mới.
Đêm giao thừa
Giao thừa là khoảnh khắc mà rất nhiều người chờ mong trong dịp Tết. Đây là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, cũng là khoảnh khắc đất trời giao hoa, thiên nhiên và con người trở nên gần gũi nhất. Trong đêm giao thừa thường có nhiều hoạt động rất hấp dẫn như ca múa nhạc, bắn pháo hoa, đi chùa, hái lộc…
Đi chùa, hái lộc
Đi chùa, hái lộc là những hoạt động không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên Đán. Đi lễ chùa đầu năm không chỉ là để cầu xin một năm mới may mắn, phúc lộc và tỏ tấm lòng thành kính của mình đối với đức Phật, tổ tiên. Trong đêm giao thừa, khi đi chùa người ta thường kết hợp hái lộc để cầu may mắn, rước lộc vào nhà.
Xông đất
Sau thời điểm giao thừa, bước sang năm mới, ai là người đầu tiên bước vào nhà cùng với lời chúc mừng năm mới thì đó là người xông đất. Theo quan niệm của người Việt, người xông đất đầu năm rất quan trọng vì vậy, các gia đình thường chọn những người hợp tuổi, hiền lành, gia đình hạnh phúc, làm ăn phát đạt, tính tình vui vẻ để xông đất nhà mình.
Chúc tết, lì xì mừng tuổi
Đã nhắc đến Tết, chắc chắn bất kỳ trẻ em nào cũng rất háo hức chờ đợi những phong bao lì xì đỏ tươi rồi. Đi chúc Tết và mừng tuổi là những hoạt động không thể thiếu trong những ngày đầu tiên của năm mới. Thông thường, vào ngày đầu tiên của năm mới, con cháu trong gia đình sẽ tụ họp cùng nhau chúc thọ, mừng tuổi ông bà, cha mẹ. Sau đó, người lớn sẽ mừng tuổi lại con cháu bằng những phong bao lì xì đỏ để lấy may và chúc con cháu ngoan ngoãn, học giỏi, hạnh phúc trong năm mới.
Xuất hành
Ngày mồng một Tết Nguyên Đán, người Việt thường chọn giờ đẹp, hướng đẹp phù hợp với tuổi để xuất hành với hy vọng gặp may mắn mỗi khi ra khỏi nhà.
Tùy vào mỗi vùng miền, các phong tục sẽ có chút khác biệt. Xã hội ngày càng phát triển, những phong tục truyền thống ít nhiều bị ảnh hưởng và mai một dần.
Tục lệ dựng cây nêu ngày Tết, đi hái lộc, xin câu đối đầu năm giờ không còn phổ biến như trước nữa. Tuy nhiên Tết Nguyên Đán trong tâm thức người Việt vẫn không gì có thể thay thế được.
